Mondklachten
Dit artikel is geschreven in 2013 geschreven door. Prof. Cees de Baat en nog steeds van toepassing.
Introductie
Prof. C. de Baat, A.E. Gerritsen, M. de Baat-Ananta, P. de Baat hebben een onderzoek gedaan naar De (vermeende) pathologische invloed van fibromyalgie op het orofaciale systeem. Het originele artikel is geplaatst in het NTVT – Nederlands Tijdschrift Voor Tandheelkunde. Aangezien er in dit artikel nogal veel medische termen staan heeft Cees het artikel voor Huub’s fibromyalgiesite ‘sterk’ vertaald:
Wie en wat is Professor Cees de Baat?
Prof. Cees de Baat is sinds 1998 hoofd van de afdeling Bijzondere Tandheelkunde bij het Academisch Ziekenhuis Rotterdam. Van 1985 tot 1998 werkte hij als universitair docent aan de subfaculteit Tandheelkunde van de KUN – aan onderzoek, onderwijs en patiëntenbehandeling op het gebied van de gerodontologie, geriatrische tandheelkunde, prothetische tandheelkunde en orale implantologie. In 1990 promoveerde hij op het proefschrift ‘Een kunstgebit bij ouderen, een kwestie van aanpassen?’ De Baat is mede-oprichter van de Nederlandse Vereniging voor Gerodontologie en van de European College of Gerodontologie.
Professor Cees de Baat eerste Nederlandse hoogleraar geriatrische tandheelkunde en is deskundig op het gebied van mondproblemen bij (kwetsbare) oudere mensen. Hij is tevens hoofdreacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde en tevens werkzaam bij Universitair medisch centrum St. Radboud.
De (vermeende) invloed van fibromyalgie op de mond en aangrenzende gebieden
Inleiding
Fibromyalgie is een gecompliceerd syndroom zonder aanwijsbare oorzaak. Het wordt gekenmerkt door uitgebreide, chronische pijn aan spieren en botten.
Deze pijn gaat vaak samen met vermoeidheid, geheugenproblemen, stemmingsproblemen en slaapstoornissen. Veelvoorkomende problemen zijn hoofdpijn, menstruatiepijn, pijn aan de kaakgewrichten, maagdarmproblemen en slijmvlies van de uterus dat zich buiten de uterus nestelt. Tegenwoordig beschouwt men fibromyalgie als een reumatische ziekte, onder andere omdat bij een groot aantal reumapatiënten ook fibromyalgie kan voorkomen. Sommige deskundigen beweren echter dat de aandoening niet als aparte ziekte bestaat en dat de tekenen en klachten simpel moeten worden beoordeeld als chronische pijn in diverse delen van het lichaam, waarbij deze pijn een lichamelijke uiting kan zijn van psychische of sociale problemen. Onderscheid wordt gemaakt tussen drie soorten fibromyalgie. Bij de eerste soort is er geen medische diagnose die de ervaren pijn verklaart. De tweede soort is aan de orde als een andere reumatische ziekte of een slechte functie van de schildklier een bijdrage levert aan de pijn of vermoeidheid. Tot slot kan fibromyalgie zijn ontstaan ten gevolge van een ongeval. Fibromyalgie kan zich ontwikkelen op elke leeftijd. In de algemene bevolking heeft 2 tot 8% van de mensen fibromyalgie, ongeveer twee keer zo vaak vrouwen als mannen en zonder verschillen per land, cultuur of ras.
Verschijnselen van de ziekte
Kenmerkend voor fibromyalgie is chronische pijn in diverse delen van het lichaam die niet altijd en ook niet tegelijkertijd op alle plaatsen aanwezig is en die kan worden opgewekt door aanraking van negen pijnpunten beiderzijds op het lichaam: kaak, hals, schouder, bovenarm, onderarm, borst, buik, heup en boven- en onderbeen. Algemeen gesproken berust deze pijn op overgevoeligheid van het centrale zenuwstelsel met als gevolg dat bepaalde prikkelingen als pijn worden ervaren of dat pijnsignalen worden versterkt. Door onderzoek is aangetoond dat de hersenen van mensen met fibromyalgie op dezelfde kleine prikkelingen heftiger reageren dan de hersenen van mensen zonder fibromyalgie. Men zou kunnen zeggen dat patiënten met fibromyalgie kleine prikkelingen als pijn ervaren, terwijl mensen zonder fibromyalgie dit beleven als aanraken. Duidelijk is aangetoond dat fibromyalgie en psychische en sociale problemen of psychiatrische ziekten als depressie, paniekstoornis, angst en posttraumatisch stresssyndroom vaak tegelijkertijd voorkomen. Vermoed wordt dat chronische pijn depressie veroorzaakt en dat het omgekeerde traject ook mogelijk is of zelfs dat een chronisch pijnsyndroom een andere vorm van depressie is. Van fibromyalgie en posttraumatisch stresssyndroom is bekend dat hun tekenen en ontstaan vergelijkbaar zijn. Soms komt de pijn die patiënten met fibromyalgie ervaren ook voor bij familieleden en daarom lijkt sprake van een zekere mate van erfelijkheid.
Het stellen van de diagnose
De diagnose fibromyalgie kan het best worden gesteld aan de hand van een scoreformulier dat gaat over pijn, pijnplaatsen, vermoeidheid, niet uitgerust ontwaken en geheugen- en denkproblemen. Daarbij moeten de tekenen minimaal drie maanden bestaan en mag de patiënt geen andere ziekte hebben waaraan de pijn zou kunnen worden toegeschreven. Soms kan het stellen van de diagnose zelfs eenvoudiger door de mensen zelf een eenvoudig formulier te laten invullen over mogelijke tekenen van fibromyalgie. Bij een arts dient verdenking op fibromyalgie te ontstaan als een patiënt meerdere pijnplaatsen heeft die niet kunnen worden verklaard door een lichamelijk letsel of een ontsteking en als het vooral pijn van spieren en botten betreft. Vaak breidt de pijn zich uit door het lichaam en daarom kan de pijn zich op elke plaats voordoen. Er kan een globale indruk worden gekregen van de pijndrempel van de patiënt door de spieren en gewrichten van de handen en de armen krachtig af te tasten. Als alleen de gewrichten in de handen pijnlijk zijn en zeker als deze gewrichten zijn gezwollen, moet ook worden gedacht aan een auto-immuunziekte als mogelijke oorzaak.
Behandeling
Volgens de richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Reumatologie moet aan een patiënt die de diagnose fibromyalgie heeft gekregen eerst uitleg over de ziekte worden gegeven en moet de patiënt worden gerustgesteld. Aanvullend kan men, eventueel met hulp van diverse zorgverleners, streven naar lichaamsbeweging, het ondernemen van allerlei activiteiten, het leren vermijden van overbelasting en het aanleren van vaardigheden om problemen op te lossen. Vervolgens kan psychische ondersteuning en het voorschrijven van medicijnen worden overwogen. Omdat bij fibromyalgie de mate van pijn meestal te maken heeft met overgevoeligheid van het centrale zenuwstelsel helpt de gebruikelijke behandeling van pijn niet altijd. Dat is een extra reden om de nadruk te leggen op het stimuleren van de mobiliteit. Het heilzame effect van lichamelijke activiteit staat vast waar het betreft begeleide oefeningen op het ritme van muziek, aerobics genoemd, en in iets mindere mate voor krachttraining. Training onder oplopende weerstand, met de bedoeling de spieren te versterken en de spierkracht te doen toenemen, kan in het bijzonder bij vrouwen helpen, maar aerobics werkt beter. Een nieuwe behandeling is het onder begeleiding van een fysiotherapeut uitvoeren van lichamelijke oefeningen terwijl men tot middel-, borst- of schouderhoogte in water staat. Dit wordt aquatraining genoemd. Het doel van psychische ondersteuning is dat de patiënt leert beter om te gaan met zijn klachten door na te gaan welke factoren een rol spelen bij zowel lichamelijke als psychische overbelasting. Sommige patiënten zijn hiertoe al in staat zodra zij uitleg over fibromyalgie hebben gekregen. Anderen hebben begeleiding nodig. Medicijnen die kunnen worden voorgeschreven, zijn pijnstillers en antidepressiva. De medicijnen gabapentine en pregabaline zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor mensen met epilepsie (vallende ziekte), maar ze worden tegenwoordig ook gebruikt voor de bestrijding van diverse soorten pijn. Ook tegen de pijn van fibromyalgie kunnen ze helpen, maar ze werken niet bij alle patiënten en het is niet te voorspellen bij wie ze wel of niet werken. Daarom is het advies deze medicijnen individueel gedurende een korte periode te proberen. Ongeveer hetzelfde kan worden gezegd over het medicijn amitriptyline. De meerderheid heeft er geen baat bij en daarom moet ook dit medicijn gedurende een korte periode worden getest. Duloxetine kan ook helpen, maar dit medicijnen kan enkele bijwerkingen hebben en het helpt niet tegen slaapproblemen. Een kortgeleden getest medicijn is naltrexon. Dit kan een goede pijnstiller zijn, maar het helpt niet tegen vermoeidheid en slaapproblemen. In de alternatieve geneeskunde schijnen acupunctuur en bewegingstherapie als yoga, tai chi en qigong te helpen tegen pijn en stijfheid.
Mond en aangrenzende gebieden
In de mond en zijn aangrenzende gebieden zijn de belangrijkste klachten bij fibromyalgie kaakgewrichtspijn, droge mond, mondbranden, verminderde smaak en hoofdpijn. Daarnaast denken sommigen dat er een verband bestaat tussen fibromyalgie en de door tandartsen aangebrachte metalen vullingen in de kiezen, maar echt bewezen is dat niet. Van nagenoeg alle medicijnen die bij fibromyalgie worden voorgeschreven, is bekend dat ze als bijwerking droge mond, mondbranden of verminderde smaak veroorzaken. Daarom is het heel aannemelijk dat niet fibromyalgie de oorzaak is van de klachten over droge mond, mondbranden en verminderde smaak, maar de gebruikte medicijnen.
Website
Gedurende de afgelopen 10 jaar bestond via een website voor patiënten met fibromyalgie de mogelijkheid hun problemen op het terrein van de mond te melden. Van deze mogelijkheid is veelvuldig gebruikgemaakt en daaruit is gebleken dat de patiënten pijn, tandbederf, tandvleesontsteking en verlies van tanden en kiezen, waarschijnlijk ten onrechte, zonder meer toeschrijven aan fibromyalgie. Zie enkele citaten hieronder.
Vrouw, 26 jaar
Ik heb regelmatig tand- en kiespijn en telkens weer opnieuw tandvleesontstekingen. En zeer regelmatig bloedend tandvlees. Als ik een andere dan mijn gebruikelijke tandpasta gebruik, worden de klachten erger.
Man, 34 jaar
Ben in de bovenkaak al mijn kiezen kwijt omdat deze ineens spontaan afbrokkelden. Heb altijd kiespijn. Heb al jaren fibromyalgie
Heb mijn gebit altijd goed onderhouden en ben ook altijd bij de tandarts voor controle geweest. Ik heb toch het gevoel dat dit alles het gevolg is
door de fibromyalgie.
Man, 55 jaar
Jaren heb ik last van kiespijn gehad. Ik heb diverse wortelkanaalbehandelingen gehad. Inmiddels heb ik de slechtste kiezen laten trekken. Ook heb ik veel last van bloedend tandvlees.
Vrouw, 37 jaar
Eindelijk is kort geleden een naam gegeven aan de pijnklachten die ik al 10 jaar heb: fibromyalgie. Al jaren voor fibromyalgie werd geconstateerd, heb ik last van bloedend tandvlees. Verder heb ik een heel goed gebit, laatste jaren amper gaatjes erbij gekregen.
Vrouw, 25 jaar
Sinds 3 weken weet ik dat ik fibromyalgie heb. Ik heb jaren last gehad van een zwak gebit, heel veel gaatjes ondanks regelmatig poetsen, teruggetrokken tandvlees, chronische tandvleesontsteking en onverklaarbare pijn in mijn tanden en kiezen bij koud, zoet en hard eten. Als oplossing hiervoor heb ik ervoor gekozen om al mijn tanden en kiezen in 1 keer te laten trekken en een kunstgebit te nemen. Nu ik weet dat ik fibromyalgie heb, weet ik dan eindelijk waar mijn pijn en gaatjes e.d. vandaan kwamen.
Vrouw, 30 jaar
Ik wil graag weten waarom ik al mijn tanden en kiezen ben verloren en vanwaar al die pijn en gebitsproblemen komen. Kaakchirurgen en tandartsen hebben mij geen afdoende antwoorden gegeven. Ik word nu gepest vanwege mijn ingevallen wangen. Dat is niet leuk.
Vrouw, leeftijd onbekend
Al jaren heb ik last van pijnlijke kaakgewrichten. Voor ’s nachts heb ik een bijtplaatje gekregen. Het bijtplaatje is in de kast gesukkeld omdat het niet meer paste na een tandbehandeling. Het hielp ook niets tegen de pijn. Recent heb ik soms hevige tandpijn zonder oorzakelijk verband. Ook het warm/koud gevoel geeft overdreven gevoeligheid. Heel raar heb ik soms ook een kloppend gevoel in de helft van mijn lip die zelfs zichtbaar zwelt en dan weer normaliseert.
Vrouw, 36 jaar
Volgens kaakchirurg en therapeut kan ik mijn mond niet ver openen door de discus van de kaak. Ik heb altijd pijn in mijn mond en er zijn al heel veel kiezen getrokken. Meestal begint het met weken pijn, tandarts kan met foto niets zien aan de kiezen, weken later heftige pijn en dan blijkt er toch een ontsteking aan een kies te zitten.
Conclusie
Over fibromyalgie valt nog veel te leren en te onderzoeken, ook waar het de mond betreft. Door de onwetendheid van deskundigen en de onzekerheid en de wanhoop van patiënten met fibromyalgie worden op dit laatste gebied soms door beide partijen verbanden gelegd en conclusies getrokken waarvoor geen bewijzen of zelfs maar aanwijzingen bestaan. Goed wetenschappelijk onderzoek is dus dringend nodig om duidelijkheid te verschaffen. Dit om deze patiënten de zorg te kunnen verlenen die hun welzijn en levenskwaliteit kan bevorderen.
Onderzoek is afgerond.
2021/2022:
De meeste mensen gaan om het half jaar voor controle naar de tandarts.
Het is dan beter om de tandarts kenbaar te maken dat je fibromyalgie hebt.
Vooral bij het open houden van je mond kan het kaakgewricht extra pijn gaan doen.
Huub: Met mijn tandarts heb ik een gesprek gehad en zij was blij om te horen dat
mensen met fibromyalgie vaak last hadden van het kaakgewricht tijdens de behandeling.
Ze zou daar zéker rekening mee houden. Als ik nu op controle kom weet ze dat ze
rustig aan moet doen en dat ik mag zeggen even te stoppen zodat ik mijn
kaak weer kan ontspannen. Het voordeel daarvan is dat ik nu minder pijn heb
ná de behandeling.
